From Wikipedia, the free encyclopedia
КСРО ішкі істер министрлігі (орыс. Министерство внутренних дел СССР) — 1946-1960 және 1968-1991 жылдары болған, қылмыспен күрес және қоғамдық тәртіпті сақтауды жүзеге асырған мемлекеттік басқарудың орталық одақтық-республикалық органы. 1953 жылы қызметкерлердің саны — 1 095 678 адамды құрады[1].
.jpg)
| КСРО ішкі істер министрлігі (КСРО ІІМ) орыс. Министерство внутренних дел СССР (МВД СССР) | |
|---|---|
.svg){kind=icon}
| |
| КСРО ІІМ таңбасы | |
| Жалпы мағлұмат | |
| Мемлекет |  КСРО
|
| Құрылған уақыты | 15 наурыз 1946 жыл 13 желтоқсан 1968 жыл |
| Оның алдындағы мекеме | КСРО ІІХК |
| Таратылған уақыты | 7 мамыр 1960 жыл 25 желтоқсан 1991 жыл |
| Орнына келген мекеме | Қазақстан ІІМ Қырғызстан ІІМ Молдова ІІМ Тәжікстан ІІМ Түрікменстан ІІМ Өзбекстан ІІМ Әзірбайжан ІІМ РКФСР ІІМ Беларус ІІМ Украина ІІМ Латвия ІІМ Литва ІІМ Эстония ІІМ Грузия ІІМ Армения ІІМ |
| Жоғарыда тұрған мекеме | КСРО министрлер кеңесі КСРО министрлер кабинеті |
| Штаб-пәтері | Мәскеу |
| Жауапты министрлер | С. Н. Круглов (алғашқы) В. П. Баранников (соңғы) |
| Бір мекемеге қарайтын органдар | СМҰКБ Милиция МАИ |
1946 жылы 15 наурызда КСРО Жоғарғы Кеңесінің V-сессиясы КСРО халық комиссарлары кеңесін КСРО министрлер кеңесіне, ал халық комиссариаттарын министрліктерге айналдыру туралы Заң қабылдады. КСРО ІІХК КСРО ішкі істер министрлігіне (КСРО ІІМ) айналды[2]. КСРО Конституциясына тиісті өзгерістер 1947 жылы 25 ақпанда ғана енгізілді[3].
1947 жылы қаңтарда КСРО Министрлер Кеңесінің жарлығымен КСРО ІІМ ішкі әскерлері КСРО МҚМ берілді. Шекара әскерлері, конвой бөлімдері мен өндірістік нысаналарды және теміржолдарды күзетуге арналған ІІМ әскерлері КСРО ІІМ қалады. Құраушы күшті КСРО ІІМ шығару үдерісі басталады: 1953 жылға қарай лагерлер, өндірістік-шаруашылық қызметтің (құрылыс, геологиялық барлау, тау-кен, орман және т.б.) кәсіпорындары ІІМ құрамында қалады:
И. В. Сталин қайтыс болғаннан кейін, 5 наурызда КОКП ОК Пленумының, КСРО Министрлер Кеңесінің және КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының бірлескен мәжілісінде КСРО МҚМ мен КСРО ІІМ бір министрлікке - КСРО ІІМ біріктіру жайлы шешім қабылданды. Тиісті заңдар 1953 жылы 15 наурызда қабылданды[4][5]. Л. П. Берия КСРО ІІМ және КСРО Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары болып тағайындалды.
1953 жылы наурызда КСРО ІІМ өндірістік-шаруашылық қызметтен босатылуына байланысты 21-ден астам бөлімше КСРО ІІМ құрамынан басқа министрліктер мен мекемелерге берілді. Лагерлер бас басқармасы, балалар колониялары басқармасы және мемлекеттік қылмыс жасағаны үшін сотталғандар ұсталатындарды қоспағанда түзеу-еңбек мекемелері КСРО әділет министрлігіне берілді.
1953 жылы 26 маусымда Круглов Сергей Никифорович қайтадан КСРО ішкі істер министрі болып тағайындалды.
1953 жылдың 1 қыркүйегі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының жарлығымен Ішкі істер министрі қарамағындағы арнайы жиын таратылды.
1954 жылы 21 қаңтарда КСРО Министрлер Кеңесінің қаулысымен КСРО Әділет министрлігінен Лагерлердің бас басқармасы (ГУЛаг) және Балалар колониялары басқармасы (БКБ) қайтадан КСРО ІІМ қарамағына өтті.
КСРО ІІМ мәліметтері бойынша 1954 жылы 1 сәуірде ГУЛАГ-та 1 млн 360 мың тұтқын болған. Оның ішінде 448 мың адам контрреволюциялық қылмыстар үшін, 680 мыңға жуық адам ауыр қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жазаларын өтеп жатқан, Тұтқындардың ішінде 28%-ы 25 жасқа дейінгі жастар болды.
1954 жылы 10 ақпанда КОКП ОК Президиумы мемлекеттік қауіпсіздік органдарын КСРО ІІМ қарамағынан тәуелсіз мекеме - Мемлекеттік қауіпсіздік комитетіне бөлу туралы шешім қабылдады. 1954 жылы 13 наурызда КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының жарлығымен КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті (МҚК) құрылды және оның Төрағасы болып КСРО ішкі істер министрінің бұрынғы Бірінші орынбасары Серов Иван Александрович тағайындалды. Милиция КСРО ІІМ құрамында қалды.
1956 жылы 31 қаңтарда Дудоров Николай Павлович КСРО ішкі істер министрі болып тағайындалды.
1956 жылы 25 қазанда КОКП ОК мен КСРО Министрлер Кеңесі «КСРО ішкі істер министрлігінің жұмысын жетілдіру шаралары туралы» қаулы қабылдады. ІІМ органдары Кеңестердің атқару комитеттерінің ішкі істер басқармасы (бөлімдер) болып қайта құрылды. Осылайша, қос бағыну жүйесі қайта жанданды: жергілікті Кеңестерге және ІІМ жоғары органдарына.
1960 жылы 13 қаңтарда КСРО Министрлер Кеңесінің Төрағасы Н.С.Хрущев КСРО Министрлер Кеңесінің №48 қаулысына қол қойды, онда былай жазылған: «КСРО Министрлер Кеңесі мынадай қаулы шығарады: міндеттерін одақтас республикалардың ішкі істер министрліктеріне бере отырып, КСРО ішкі істер министрлігін жою мақсатты деп танылсын. Осы мәселе бойынша Жарлықтың жобасын КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумына ұсыну»[6]. Сол күні КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Төрағасы К. Е. Ворошилов екі жарлыққа қол қойды: КСРО ІІМ тарату туралы[7] және КСРО ІІМ бас мұрағат басқармасын КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Бас мұрағат басқармасы деп қайта құру туралы.
КСРО Министрлер Кеңесінің 1960 жылғы 13 қаңтардағы «КСРО Ішкі істер министрлігін таратуға байланысты шаралар туралы» қаулысында мыналар айтылды:
КСРО Министрлер Кеңесі Президиумының 1960 жылғы 19 сәуірдегі №14 хаттамасында жазба енгізілген: «КСРО ІІМ 1960 жылғы 1 мамырдағы қызметі тоқтатылды деп саналсын. КСРО ІІМ таратылуына байланысты жұмыстан босатылған қызметкерлердің мүліктік құндылықтарын беру және жұмысқа орналастыру бойынша жұмысты аяқтау үшін аяқтау мерзімі бар 70 адам мөлшерінде жұмыс тобын құрып, 1960 жылдың 15 маусымына дейін жұмыс жасау. К. П. Черняевті топ жетекшісі етіп бекіту».
1960 жылы 7 мамырда КСРО Ішкі істер министрлігін жою туралы заң қабылданды; оның міндеттері одақтас республикалардың ішкі істер министрліктеріне берілді.
КСРО Ішкі істер министрлігін тарату жөніндегі топ бастығының К.П.Черняевтің 1960 жылғы 11 тамыздағы №429 бұйрығында мыналар жазылған: «1960 ж. 9 тамызда КСРО Министрлер Кеңесі Төрағасының бірінші орынбасары А. И. Микоянға, мен КСРО Министрлер Кеңесіне ұсынған баяндамам бойынша КСРО ІІМ таратылуына байланысты барлық істер аяқталғандығы туралы егжей-тегжейлі баяндалды, «ескертіңіз» деген қаулы шығарылды. Осыған сәйкес, мен КСРО ІІМ тарату жөніндегі топтың жұмысын 1960 жылы 15 тамызда аяқталды деп есептеуге бұйрық беремін».
Кеңес мемлекетінің өмірін толығымен дерлік басқарған одақтық-республикалық бөлімнің (ІІХК, ІІМ) тарихы алты жылға үзілді.
1966 жылы 26 шілдеде КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО қоғамдық тәртіпті сақтау жөніндегі одақтық-республикалық министрлік құру туралы» Жарлығымен орталықтандырылған милиция органдарын басқару ел масштабында қалпына келтірілді. (КСРО ҚТСМ). 8 күннен кейін КСРО Жоғарғы Кеңесі құқық қорғау органдарының одақтық бөлімін қайта құруды мақұлдады. Милиция қызметі 1962 жылдың 17 тамызындағы Кеңестік милиция туралы Ережемен реттелді.
1966 жылы 23 желтоқсанда РКФСР Жоғарғы Кеңесі РКФСР Қоғамдық тәртіпті сақтау министрлігіннің міндеттері КСРО ҚТСМ жүктелуіне байланысты таратты. (Басқа одақтас республикалар мен автономиялы республикалардың қоғамдық тәртіпті сақтау министрліктері жұмыс істей берді).
1968 жылы 25 қарашада КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумы «КСРО қоғамдық тәртіпті сақтау министрлігін КСРО Ішкі істер министрлігі етіп өзгерту туралы» Жарлық қабылдады. 13 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі бұл шешімді мақұлдады. Осындай шешімдер КСРО-ның одақтық және автономиялы республикаларында да қабылданды. Атын ресми түрде ауыстырумен қатар, милиция қайта құрылды, саяси органдар құрылды, әскери қорғаныстың әртүрлі түрлері ІІМ әскерлеріне біріктірілді. Бұл шаралар министрліктің жаңа құрылымы жарияланып, ішкі әскерлерді қайта құру 1969 жылдың ақпанында аяқталғанға дейін созылды.
70-жылдардың басында нормативтік база айтарлықтай жаңартылды. КСРО Министрлер Кеңесінің 1972 жылғы 16 маусымдағы № 452 қаулысымен КСРО Ішкі істер министрлігі туралы ереже, КСРО Министрлер Кеңесінің 1973 жылғы 8 маусымдағы № 385 қаулысы бекітілді - Кеңестік милиция туралы ереже 1991 жылға дейін күшінде болды. КСРО Қарулы Күштері Президиумының 1973 жылғы 8 маусымдағы Жарлығымен кеңестік милициялардың қоғамдық тәртіпті сақтау мен қылмысқа қарсы күрестегі негізгі міндеттері мен құқықтары анықталды.
1989 жылы 27 қазанда РКФСР Ішкі істер министрлігі қайта құрылды.
1991 жылы 6 наурызда «Кеңестік милиция туралы» жаңа КСРО Заңы қабылданды. Кеңестік құқық қорғау органдарының тарихындағы маңызды кезең 1990 ж. 1 - 3 қазанында Оттавада өткен Интерполдың Бас Ассамблеясының 59-сессиясында Интерполға КСРО-ны қабылдау болды. 1991 ж. 1 қаңтарында КСРО Ішкі істер министрлігі құрамында Интерпол Ұлттық орталық бюросы (ҰОБ) құрылды.
1991 жылы 28 қарашада КСРО Президентінің Жарлығымен КСРО ІІМ туралы жаңа уақытша ереже бекітілді, бірақ КСРО ыдырағанға дейін күшіне ене алмады.
| № | Есімі (Өмір-сүрген уақыты) |
Өкілдік уақыты | Үкімет басшысы | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Басы | Соңы | ||||
| КСРО ішкі істер министрі | |||||
| 1 | Генерал-полковник Сергей Никифорович Круглов (1907—1977) |
19 наурыз 1946 | 5 наурыз 1953 | Иосиф Виссарионович Сталин (1941—1953) | |
| 2 | Кеңес Одағы маршалы Лаврентий Павлович Берия (1899—1953) |
5 наурыз 1953 | 26 маусым 1953 | Георгий Максимилианович Маленков (1953—1955) | |
| 3 | Генерал-полковник Сергей Никифорович Круглов (1907—1977) |
26 маусым 1953 | 31 қаңтар 1956 | Георгий Максимилианович Маленков (1953—1955) Николай Александрович Булганин (1955—1958) | |
| 4 | Николай Павлович Дудоров (1906—1977) |
31 қаңтар 1956 | 7 мамыр 1960 | Николай Александрович Булганин (1955—1958) Никита Сергеевич Хрущёв (1958—1964) | |
| КСРО қоғамдық тәртіп сақтау министрі | |||||
| 1 | Генерал-полковник Николай Анисимович Щёлоков (1910—1984) |
17 қыркүйек 1966 | 13 желтоқсан 1968 | Алексей Николаевич Косыгин (1964—1980) | |
| КСРО ішкі істер министрі | |||||
| 5 | Армия генералы Николай Анисимович Щёлоков (1910—1984) |
13 желтоқсан 1968 | 17 желтоқсан 1982 | Алексей Николаевич Косыгин (1964—1980) Николай Александрович Тихонов (1980—1985) | |
| 6 | Армия генералы Виталий Васильевич Федорчук (1918—2008) |
17 желтоқсан 1982 | 24 қаңтар 1986 | Николай Александрович Тихонов (1980—1985) Николай Иванович Рыжков (1985—1990) | |
| 7 | Генерал-полковник Александр Владимирович Власов (1932—2002) |
24 қаңтар 1986 | 20 қазан 1988 | Николай Иванович Рыжков (1985—1990) | |
| 8 | Генерал-лейтенант Вадим Викторович Бакатин (туғ. 1937) |
20 қазан 1988 | 1 желтоқсан 1990 | Николай Иванович Рыжков (1985—1990) | |
| 9 | Генерал-полковник Борис Карлович Пуго (1937—1991) |
1 желтоқсан 1990 | 22 тамыз 1991 | Николай Иванович Рыжков (1985—1990) Валентин Сергеевич Павлов (1991) | |
| 10 | Генерал-полковник Виктор Павлович Баранников (1940—1995) |
29 тамыз 1991 | 26 желтоқсан 1991 | Иван Степанович Силаев (де-факто) (1991) | |
Эстон КСР
КСРО ІІМ жүйесінің мамандандырылған оқу орындарының негізгі желісі милицияның орта және орта арнайы мектептерінен тұрды, олар 2-3 жыл ішінде орта арнайы заң білімі бар заңгерлерді дайындады. Тек УКСР олардың кем дегенде бесеуі болды: Одесса, Львов, Донецк, Ивано-Франковск, Днепропетровск. Шыныменде, санаулы мамандандырылған орта арнайы милиция мектептері де болды — Могилев қаласында (Беларусь КСР) бүкіл КСРО бойынша көліктегі ішкі істер органдары үшін мамандарды дайындайтын жалғыз орта арнайы милиция мектебі болды.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
